GEOGRAFIA UKRAINY

Rozciągłość Ukrainy z zachodu na wschów - od Karpat do Wyżyny Środkoworosyjskiej - wynosi ponad 1300 km, z pólnocy na połódnie - od Prypeci po Krym - ok. 900 km. Linia brzegowa długości 1500 km; między Morzem Czarnym i Morzem Azowskim Półwysep Krymski, połączony z lądem wąskim przesmykiem; wybrzeża akumulacyjne, na zachodzie niskie z licznymi zatokami i limanami - największe to zalane przez transgresję morską dolne odcinki dolin Dniestru, Bohu i Dniepru; na wschodzie - płaskie z mierzejami; jedynie południowe wybrzeże Krymu jest wysokie i skaliste.
Przeważająca część Ukrainy leży na Nizinie Wschodnioeuropejskiej; jej geologicznym fundamentem jest zbudowana ze starych skał krystalicznych i metamorficznych platforma wschodnioeuropejska. W granicach Ukrainy wyróżnia się centralnie położony masyw ukraiński, jego południowo-zachodni skłon zbudowany z osadowych skał paleozoicznych (kambru, syluru i dewonu) i mezozoicznych (kreda), zapadlisko dnieprowsko-donieckie wypełnione sfałdowanymi skałami górnopaleozoicznymi oraz południowy skłon krystaliczny masywu woroneskiego; powierzchnię wymienionych jednostek strukturalnych pokrywają osady pochodzące z transgresji morskiej w młodszym trzeciorzędzie; najmłodsze są czwartorzędowe pokrywy glin morenowych i piasków glacjofluwialnych (na północy) oraz osadów pylastych (głównie lessów, na południu), związane z tzw. zlodowaceniem dnieprowskim (objęło północną część Ukrainy), a także holoceńskie torfy i aluwia rzeczne. Na południowym-zachodzie i w południowej części Krymu wznoszą się młode góry fałdowe; Karpaty Wschodnie (najwyższy szczyt Howerla w pasmie Czarnohory  2061 m) są zbudowane głównie ze skał paleogeńskich i górnokredowych (piaskowców i łupków); Góry Krymskie (wysokość do 1545 m) to asymetryczne antyklinorium; jego wewnętrzne fałdy o kierunku z północno-wschodniego na południowo-zachodnim przeważnie zbudowane ze skał triasu, jury i kredy; na północnym skłonie zalegają monoklinalnie piaskowce paleogenu i neogenu. Na Nizinie Wschodnioeuropejskiej na przemian występują nizinne obniżenia i wyniesienia o charakterze wyżynnym. Najbardziej rozległa jest Wyżyna Wołyńsko-Podolska, pokryta w znacznej części lessem, ciągnąca się z południowego-zachodu na południowy-wschód, na północy od doliny Dniestru; w jej północnej części znajdują się Gołogóry (najwyższe wzniesienie Kamuła, 472 m), Woroniaki i Wzgórza Krzemienieckie; południowa część wyżyny jest pocięta głębokimi dolinami (jarami) lewobrzeżnych dopływów Dniestru. Przedłużeniem Wyżyny Wołyńsko-Podolskiej ku wschodowi jest Wyżyna Naddnieprzańska, dochodząca na dziale wodnym do wys. 324 m. W północno-zachodniej części Ukrainy ciągną się piaszczyste i bagienne równiny Polesia. Na wschód od Dniepru leży Nizina Naddnieprzańska (zajmująca tektoniczne zapadlisko dnieprowsko-donieckie). Między ujściem Dunaju a Morzem Azowskim rozpościera się Nizina Czarnomorska (o wys. do 150 m), lekko nachylona ku południowi, z szerokimi dolinami Dniestru, Bohu i Dniepru. W południowo-wschodniej części Ukrainy ciągną się wąskim pasmem Wzniesienia Nadazowskie(najwyższa Bielmak Mogiła, 324 m ) od północnego-wschodu przylega do nich Wyżyna Doniecka. W Górach Krymskich i na Polesiu Wołyńskim rozwinięty kras.Klimat umiarkowany ciepły kontynent.,na południowym-wschodzie suchy, tylko na południowych krańcach Krymu podzwrotnikowy typu śródziemnomorskiego. Średnia temp. w styczniu wzrasta od 8°C na pn.-wsch. do 4°C we Lwowie; na południowym wybrzeżu Krymu jest wyższa od 0°C; w lipcu odpowiednio 18-19°C do 23-24°C; absolutne minima na wschodzie poniżej 40°C, na południowym wybrzeżu Krymu poniżej 15°C, maksima na większej części Ukrainy 36-39°C, w strefie stepowej 41°C; okres bez przymrozków: 150-160 dni na północnym-wschodzie, 200-220 dni na południu i 240-260 dni na południowym wybrzeżu Krymu.
Średnia roczna suma opadów od 600-700 mm na północnym-zachodzie do 300 mm na południowym-wschodzie, w Górach Krymskich 1000-1200 mm, w Karpatach Ukraińskich do 1600 mm; opady głównie letnie (czerwiec-lipiec), na południowym wybrzeżu Krymu w zimie (grudzień-styczeń); pokrywa śnieżna leży od ok. 3 tygodni na Krymie do ponad 3 miesięcy w strefach leśno-stepowej i lasów mieszanych (grubość największa w lutym, w Górach Krymskich ok. 40 cm, w Karpatach 70-80 cm); latem na południu i wschodzie częste suchowieje (wiatr wschodni i południowo-wschodni), przenoszące duże ilości pyłu; co 2-3 lata występują susze(głównie w lipcu-sierpniu Sieć rzeczna gęsta (ok. 73 tys. rzek, z tego 131 o długości ponad 100 km), zwłaszcza w Karpatach i na Wyżynie Donieckiej; prawie cała Ukraina należy do zlewiska Morza Czarnego i Morza Azowskiego, tylko 4% powierzchni (na północno-zachodnim pograniczu z Polską) odwadniane przez górny bieg Bugu i dopływy Sanu  w dorzeczu Wisły (tj. zlewisko Morza Bałtyckiego). W dorzeczu Dniepru leży 1/2 powierzchni kraju; długość Dniepru w granicach Ukrainy wynosi 981 km, jego główny dopływy: Prypeć (górny i dolny odcinki dł. 264 km), Desna, Teterew, Roś, Suła, Psioł, Worskła, Orzeł, Samara; południowo-zachodnia część głównie w dorzeczu Dniestru i Bohu; największą rzeką na wschodzie jest Doniec (dopływ Donu); na terytorium Ukrainy znajdują się źródła i górny bieg Prutu (dł. 272 km) i Cisy (233 km), a dolny odcinek Dunaju (dł. 174 km) stanowi granicę Ukrainy z Rumunią. Rzeki należące do dorzeczy Bohu, Dniepru i Dońca oraz lewy dopływy Dniestru mają najwyższe stany wody w kwietniu (ustrój śnieżno-deszczowy), rzeki karpackie  w lecie (zasilanie głównie deszczowe); zlodzenie rzek trwa 2-3 miesiące. Jezior jest mało (ok. 7 tys. o pow. 10 ha i więcej), głównie na Polesiu oraz na terenach zalewowych Dunaju, Dniepru, Desny i Dońca; największe jeziora: (pow. 149 km2) i JałpugKaguł (90 km2) nad Dunajem i Sasyk (lub Kunduk, 210 km2), Szagany, Alibej na wybrzeżu Morza Czarnego; między Bugiem a Prypecią grupa ponad 30 krasowych Jezior Szackich, najgłębsze Świtaź (do 58,4 m). Na Dnieprze sztuczne zbiorniki zaporowe: Kijowski (922 km2), Kaniewski (675 km2), Krzemieńczucki (2250 km2), Dnieprodzierżyński(567 km2), Dnieprowski(410 km2)i Kachowski 2155 km2). Naturalna roślinność Ukrainy, zwłaszcza stepowa, na wielkich obszarach ustąpiła miejsca uprawom rolnym. Północna i zachodnia część kraju leży w strefie lasów liściastych (dąbrowy z dębem szypułkowym, na zachodzie także buczyny z bukiem zwyczajnym, na północy bory sosnowe z sosną zwyczajną); środkowa część w strefie lasostepu (z dąbrowami i bujnymi stepami łąkowymi); część Ukrainy na południe od linii Bałta-Połtawa w strefie suchych stepów ostnicowych. W Górach Krymskich rosną lasy dębowe (z dębem szypułkowym, bezszypułkowym i omszonym), sosnowe (z sosną krymską Pinus Pallasiana) i bukowe (z bukiem wsch. Fagusorientalis), a na południowym wybrzeżu Krymu liczne gatunki śródziemnomorskie. Na Podkarpaciu występują dąbrowy i buczyny; w Karpatach piętra dolnoreglowych buczyn do 1250 m, górnoreglowych świerczyn do 1550 m, kosodrzewiny do 1850 m i połoniny (hale alp.). Lesistość kraju 13,9% (z tego na Polesiu 25% lasów, w Karpatach 40%, w Górach Krymskich 10%). Bagna (głównie niskie) zajmują 953 tys. ha (1985), największe na Polesiu (zwłaszcza w obwodach Wołyńskim i rówieńskim), miejscami (w górnym i środkowym biegu Prypeci) zabagnienie 20-30%; rozległe torfowiska w dolinach Desny i jej głównego dopływu  rzeki Sejm, w środkowym biegu Dniepru i Dźwiny oraz w górnym Dniestru. Parki narodowe : Karpacki (od 1983, pow. 50,3 tys. ha) i Szacki (zał. 1983); 12 rezerwatów przyrody, m.in. Poleski (20 tys. ha) i Askania Nowa.W północnej części Ukrainy (do linii Łuck-Równe-Żytomierz-Kijów) występują bielicoziemy i gleby bagienne; w strefie leśno-stepowej na wierzchowinach czarnoziemy powstałe przeważnie na podłożu lessowym; miąższość poziomu próchniczego dochodzi do 75-100 cm; nad Morzem Czarnym i Morzem Azowskim występują gleby kasztanowe w kompleksie z sołonczakami i sołońcami w dolinach rzecznych gleby aluwialne; w Karpatach i Górach Krymskich brunatne gleby leśne oraz wysokogórskie łąkowe.

Na podstawie m.in. Ekcyklopedii PWN